Λομπατσέφσκι, Νικολάι Ιβάνοβιτς

(Nikolay Ivanovich Lobachevsky, Νίζνι Νόβγκοροντ 1792 – Καζάν 1856). Ρώσος μαθηματικός και πανεπιστημιακός. Δίδαξε στο πανεπιστήμιο του Καζάν. Το πρώτο του έργο αναφέρεται στη μη ευκλείδεια γεωμετρία, της οποίας θεωρείται ο θεμελιωτής. Το έργο του αυτό –του 1829, αφού ένα χειρόγραφό του από το 1826 έχει χαθεί– προηγήθηκε κατά τρία χρόνια του αντίστοιχου έργου του Γιάνος Μπολιέ, ο οποίος όμως αγνοούσε, κατά τη συγγραφή του, εκείνο του Λ. Πιο γνωστό είναι το τελευταίο του έργο με τίτλο Πανγεωμετρία (1855-56), που μετέφρασε στην ιταλική γλώσσα το 1867 ο Μπελτράμι, ο οποίος κατασκεύασε πρώτος πλήρες υπόδειγμα μη ευκλείδειας (υπερβολικής) γεωμετρίας. Οι ιδέες του Λ. έγιναν δεκτές με σκεπτικισμό, επειδή έρχονταν σε αντίθεση με την αρχαία άποψη για τον απόλυτο και a priori χαρακτήρα της κλασικής, ευκλείδειας γεωμετρίας. Έτσι βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Καντ, ακριβώς επειδή υποστήριζε ότι η γεωμετρία έχει «φυσική αρχή» και επομένως στον μικρόκοσμο καθώς και στον μακρόκοσμο μπορεί να ισχύουν γεωμετρίες διαφορετικές από τη συνηθισμένη, την ευκλείδεια γεωμετρία, την οποία θεωρούσε μια γεωμετρία κατάλληλη για τα «γήινα μέτρα». Για τον Λ. το περίφημο πέμπτο «ευκλείδειο αίτημα» (ότι από κάθε σημείο εκτός ευθείας διέρχεται μία και μόνο μία παράλληλος της ευθείας) ήταν μία αυθαίρετη, μη αποδεδειγμένη και μη επιβεβαιώσιμη πειραματικά υπόθεση. Στην υπερβολική γεωμετρία το πέμπτο αίτημα μετατρέπεται σε: «από κάθε σημείο εκτός ευθείας διέρχονται άπειρες παράλληλες ευθείες σε αυτήν». Ο Λ. ασχολήθηκε επίσης με την αστρονομία. Οι σχετικές εργασίες του είχαν σκοπό την επαλήθευση του αν η κοινή (ευκλείδεια) γεωμετρία διατηρεί την ισχύ της «εν μεγάλω». Ο Ρώσος μαθηματικός και πανεπιστημιακός Νικολάι Iβ. Λομπατσέφσκι.